τοκετός

Εξώθηση ή εξαγωγή του εμβρύου από τον μητρικό οργανισμό· ακριβέστερα ο όρος τ. σημαίνει την εξώθηση ή την εξαγωγή του εμβρύου μόνο, ενώ η έξοδος του πλακούντα και των μεμβρανών του εμβρύου ονομάζεται υστεροτοκία. Ο τ. ονομάζεται απλός όταν γεννιέται ένα μόνο νεογνό και δίδυμος ή πολλαπλός όταν γεννιούνται δύο ή περισσότερα. Ανάλογα με τον χρόνο της κύησης κατά τον οποίο πραγματοποιείται, ο τ. μπορεί να είναι εκτρωτικός, πρόωρος, τελειόμηνος ή όψιμος: εκτρωτικός τ., ή απλούστερα αποβολή, είναι όταν ο τ., συντελείται τις πρώτες ημέρες της κύησης, δηλαδή προτού συμπληρωθεί ο 6ος μήνας, προτού δηλαδή καταστεί το έμβρυο βιώσιμο· ο τ. καλείται πρόωρος όταν γίνει μεταξύ 180 και 265 ημερών· τελειόμηνος όταν συμβαίνει μεταξύ 275 και 285 ημερών· όψιμος όταν γίνεται μετά τη 296η ημέρα της κύησης. Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο συντελείται, ο τ. διακρίνεται σε ευτοκικό και δυστοκικό. Μιλάμε για ευτοκία ή φυσιολογικό τ., όταν ο τ. συντελείται μόνο με τη βοήθεια των δυνάμεων της φύσης, δίχως κίνδυνο για τη μητέρα και το παιδί· αντίθετα δυστοκία ή παθολογικός τ. ονομάζεται ο τ. που εξελίσσεται με κινδύνους για τη μητέρα, για το παιδί, ή και για τους δύο: αυτός μπορεί να είναι αυτόματος, όταν εκτελείται μόνο με τις δυνάμεις της φύσης, ή τεχνητός, όταν εκτελείται με την παρέμβαση γιατρού· αν αυτός επεμβαίνει μόνο με τα χέρια του μιλάμε για τ. τεχνητό διά μαιευτικών χειρισμών (όπως π.χ. σε περίπτωση μετασχηματισμού)· αν αντίθετα επεμβαίνει με κάποιο όργανο (π.χ. εφαρμογή εμβρυουλκού) μιλάμε για τ. τεχνητό δι’ εργαλείων. Του κυρίως τ. προηγούνται οι ωδίνες· αυτές μπορεί να αρχίσουν μόνες τους ή να προκληθούν, π.χ. με ουσίες ορμονικής φύσης ικανές να διεγείρουν τη σύσπαση της μήτρας. Η διάρκεια των ωδίνων γενικά είναι μικρότερη στις γυναίκες που έχουν ξαναγεννήσει (πολύτοκοι) συγκριτικά προς τις γυναίκες που γεννούν για πρώτη φορά (πρωτότοκοι): αντίστοιχα 6-8 ώρες στις πρώτες και 12-15 ώρες στις δεύτερες, υπάρχουν όμως σημαντικές ατομικές διαφορές. Στην όλη διαδικασία του τ. διακρίνονται βασικά 3 χρόνοι διαφορετικής διάρκειας: 1) η ονομαζόμενη περίοδος διαστολής, γενικά μάλλον μεγάλης διάρκειας, κατά την οποία συντελείται προοδευτικά η διαστολή του αυχένα της μήτρας, όσο χρειάζεται για να επιτρέψει τη δίοδο της κεφαλής του εμβρύου· 2) η περίοδος εξώθησης, μικρής διάρκειας, κατά την οποία το έμβρυο εξωθείται στον εξωτερικό κόσμο (η εξώθηση του εμβρύου οφείλεται βασικά στις συσπάσεις της μήτρας, ακούσιες, βοηθούμενες όμως και από τις εκούσιες συσπάσεις των μυών των κοιλιακών τοιχωμάτων)· 3) τέλος, η υστεροτοκία, που, όπως ειπώθηκε, συνίσταται στην αποβολή του πλακούντα και των υμένων του εμβρύου και γενικά γίνεται μέσα σε 10-20 λεπτά από την εξώθηση του εμβρύου και συνοδεύεται φυσιολογικά από σημαντική αιμορραγία. Από τη στιγμή αυτή αρχίζουμε να μιλάμε για λοχεία: αυτή διαρκεί κατά μέσον όρο 2 μήνες, μέχρι να γίνει δηλαδή πλήρως φυσιολογικός ο μητρικός οργανισμός και κυρίως το γεννητικό σύστημα· αν η μητέρα δεν θηλάζει το παιδί της, η λοχεία θεωρείται ότι λήγει με την επανεμφάνιση της έμμηνης ρύσης (πράγμα που σημαίνει την αποκατάσταση της ικανότητας να συλλάβει πάλι)· αν αντίθετα η γυναίκα θηλάζει, η έμμηνη ρύση αργεί γενικά να εμφανιστεί και μπορεί να απουσιάσει σε όλη τη διάρκεια του θηλασμού η ικανότητα σύλληψης. Ο συχνότερος και πιο φυσιολογικός τ. είναι αυτός που ονομάζεται ινιακή προβολή, όταν δηλαδή το έμβρυο βρίσκεται τοποθετημένο κατά μήκος της μήτρας και με το κεφάλι προς τα κάτω, προβάλλει στην είσοδο της ελάσσονος πυέλου με κεντρικό και πίσω τμήμα του κρανιακού θόλου, που είναι ακριβώς η κορυφή του ινιακού οστού· παρ’ όλα αυτά, έστω και αν βρίσκεται το έμβρυο με το κεφάλι προς τα κάτω, μπορεί καμιά φορά να προβάλει κατά ανώμαλο τρόπο (π.χ. με το πρόσωπο ή με το μέτωπο)· στις περιπτώσεις αυτές έχουμε συνήθως δυστοκία. Στο 4% περίπου των περιπτώσεων το έμβρυο προβάλλει με τα ισχία προς τα κάτω και αυτά βγαίνουν πρώτα, ενώ το κεφάλι βγαίνει τελευταίο: στις περιπτώσεις αυτές μιλάμε για ισχιακή προβολή. Σπάνια τέλος το έμβρυο προβάλλει στην είσοδο της ελάσσονος πυέλου με τον ώμο, οπότε πρέπει να γίνει μετασχηματισμός ή καισαρική τομή. Ευνοϊκές συνθήκες για τον τοκετό είναι το κάθετο σχήμα (ο μεγαλύτερος άξονας του έμβρυου αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο άξονα της κοιλότητας της μήτρας) και η ινιακή προβολή (το κεφάλι παρουσιάζεται σε τέλεια κάμψη, καθώς και η σπονδυλική στήλη). Οι συνθήκες αυτές εικονίζονται στα σχήματα αριστερά, αν και ποικίλλει η θέση του έμβρυου σε σχέση με τη λεκάνη: 1 - θέση αριστερά - ινιακή πρόσθια· 2 - αριστερά - ινιακή οπίσθια· 3 - δεξιά ινιακή πρόσθια· 4 - δεξιά ινιακή οπίσθια. Στις δύο σειρές των σχεδίων δεξιά, απεικονίζονται οι χρόνοι του τοκετού και οι σχετικές θέσεις που παίρνει το έμβρυο στην κεφαλική προβολή σε προβολή σε δεξιά - ινιακή πρόσθια και σε ισχιακή προβολή.

* * *

ο, ΝΜΑ

γέννηση, γέννα

νεοελλ.

1. (ιατρ.-φυσιολ.) το σύνολο τών μηχανικών και λειτουργικών φαινομένων που έχουν ως αποτέλεσμα την έξοδο τού παιδιού και τών εξαρτημάτων του από τις γεννητικές οδούς τής μητέρας μετά τον 6ο μήνα τής εγκυμοσύνης

2. φρ. α) «προκλητός τοκετός»

ιατρ. τοκετός που προκαλείται τεχνητά πριν από την αυτόματη έναρξη τών ωδινών, με συντηρητικά μέσα, συνήθως με χορήγηση ορμονών, ή εγχειρητικώς, με μηχανική διαστολή τού τραχήλου ή ρήξη τού θυλακίου

β) «πρόωρος τοκετός»

ιατρ. βλ. πρόωρος

γ) «πρώιμος τοκετός»

ιατρ. βλ. πρώιμος

δ) «φυσικός τοκετός»

ιατρ. σχετικά ανώδυνος τοκετός ως αποτέλεσμα προληπτικών μέτρων, όπως λ.χ. διαφώτισης τής εγκύου για τις εξεργασίες τού τοκετού, γυμναστικής, ασκήσεων χαλάρωσης, διδασκαλίας αναπνευστικής τεχνικής κ.ά.

[ΕΤΥΜΟΛ. < τόκος + επίθημα -ετός (πρβλ. παγ-ετός)].